GRAMATICA DE L’OCCITAN GASCON CONTEMPORANÈU (Maurici Romieu e Andreu Bianchi)

En arribant a la p. 176 de l’obratge, que m’apercebi que la lassèra ei mei hòrta que l’enveja de descobrir la gramatica gascona expausada peus autors, e que preni lo calam entà’n redigir ua critica. Qu’ac cau díser d’aviada : aqueste libe n’ei pas deus qui v’ajudaràn a resòlver los problèmas de gramatica qui encontretz. N’ei pas hèit entad aquò, e en aqueth sens qu’ei un obratge perfèitament inutile. Com vienem de recéber lo Diccionari ortografic de Josiana Ubaud, qu’avem lo parat d’aplicar au libe de Romieu e Bianchi aquesta reflexion soa : « Alibert, en recopiant Mistral, n’atteste de quoi que ce soit quant à l’usage du languedocien, puisqu’il ne cite aucun auteur, et que son dictionnaire n’est pas le résultat d’une analyse du corpus écrit ». Maurici Romieu e Andreu Bianchi tanpòc n’an pas analisat nat còrpus escriut entà hargar aquesta gramatica e quan citan autors, qu’ac hèn entà illustrar punts menors.

L’estudi de la gramatica gascona que progressè hèra dab Jan Boset, dens las prumèras decennias deu sègle passat, e lo son nivèu de contribucion que demora inegalat, per’mor que Romieu e Bianchi, qui an assimilat los darrèrs desvolopaments de la lingüistica e se’n serveishen, n’apòrtan pas nada lutz navèra suu subjècte, n'amelhoran pas la soa coneishença : n’avem pas ací ua gramatica gascona qui aparie la rigor scientifica dab ua coneishença pregona deu gascon. Qui a besonh d’un obratge d’aquera mena, uei lo dia, qui a besonh de saber que « Com los determinants possessius prenen lo genre deu nom que determinan, ne pòden pas en medish temps préner lo genre deu possessor » (p. 163), o « dens las centeas e los milèrs, lo numerau mei gran es lo segond ; lo prumèr es lo multiplicador » (P. 169), senon los escolans, un public au quau ne sembla pas guaire destinat ? Tots los qui estudian lo gascon com ua lenga estrangèra, en passant peu francés, en pensant en francés, n’an pas besonh d’un obratge com aqueste entà resòlver las questions qui’s pausan.

Aquesta gramatica qu’ei donc escriuta en gascon, mes que s’ageish d’ua forma de gascon pro estranha, e qu’ei exacte de díser que la lenga qui emplegan los autors n’ei pas la qui descriven. Lo gascon d’aqueste libe qu’ei ua forma de gascon eishenja d’enonciatius, dens la quau las formas gasconas e son majoritàrias, qu’ei a díser un neo-gascon completament inventat, de mau devèrser. Avossen au mensh los autors escriut dens l’estandard gascon prepausat per Domergue Sumien, que ns’aurem dat la mustra d’ua afranquida collectiva e qu’aurem comprés la lor causida. Mes n’ei pas atau e arron de la « lenga literària » de Pèire Bèc, qu’avem ací un segond tipe de gascon de farlabica shens contacte dab la realitat viva de la lenga. Lo lor gascon n’ei pas pro bearnés, o que n’ei tròp : un gascon centrat sus l’armanhaqués o suus parlars de l’arribèra de la Garona qu’èra ua auta solucion possibla entaus autors se considèran que la koinè a basa de bearnés ne convien pas entà redigir ua gramatica ; e que ns’aurem podut explicar perqué pensan atau de que poderem parlar de la lor argumentacion meilèu que de pausà’ns questions sus las lors intencions.

Mei grave, la gramatica de Romieu e Bianchi que contien fautas de lenga, francismes en abonde com *las lengas autas que lo francés (p. 29), *los dus autes (p. 81, per « los autes dus »), *Lo Pair Roquet (p. 114, per « Lo vielh Roquet »), *Eth, ne l’avem pas vist (p. 141, per « Ad eth… ») e *Que ns’espia, nosautes (ibid., per « a nosautes »), *diferents elements d’ua frasa (p. 142) orrors com *Pas evident de se’n sortir (p. 145) o *Uei, qu’èm dimars (p. 171), o enqüèra *ua pièla de diftongs (p. 179 ; ne s’i a pas jamei vist diftongs apielà’s e que calè díser « un hardèu », « un hèish », « un sarròt »…), formulacions desestrugas, pesugas o tot simplament incorrèctas o non-gasconas : *pr’amor de la comoditat (p. 173, en plaça de « per comoditat »), *empruntar (dens tot lo libe e per ex. p. 87, en plaça de « emprontar »), aquesta construccion n’ei pas possibla sonque quan lo vèrbe es a temps deu passat (p. 126 ; qu’ei corrècte mes qu’ei la formulacion mei pesuga qui i posca aver), *vertaderament (p. 175) ; tanben en plaça de tanpòc (*Dens la frasa elliptica, lo vèrbe n’ei pas exprimit plan segur mes tanben autes elements de la frasa, p. 147). Que trobam tanben errors qui vienen d’obratges precedents, com *seishanta en plaça de « sishanta », « shishanta ». D’ua faiçon generau, se los autors e descriven la gramatica gascona, non solament ne saben pas restituir aquesta dens la lor lenga, çò qui ei fachós, mes enqüèra que son obligats a bèths còps de faussar las règlas qui eths medishs an edictat entà escríver, per’mor que son tròp desconnectadas de la realitat deu gascon. Atau que n’ei de la règla de la plaça deus adjectius (pp. 152 e 372). Que disem sovent que i a a l’òra d’ara dens los neo-locutors ua tendéncia artificiau a pòstpausar l’adjectiu qualificatiu. Romieu e Bianchi ne meten pas en guarda contra aquera tendéncia, mes, que la seguescan o que non la seguescan pas, dens los dus cas que van contra la règla qui balhan (*un lièit [sic] gran, p. 129 ; pr’amor deu maishant temps, ibid. ; la mea beròja amiga, p. 164). Dens *diferents elements d’ua frasa, qu’avem ua catastròfa qui adua ua anteposicion d’un adjectiu qualificatiu qui n’a pas lòc d’estar e l’emplec de diferents com determinant indefinitit, çò qui ei un francisme absurde e ne’s tròba pas que dens lo nhirgo tecnocratic deus capulats de l’occitanisme, qui n’ei pas, que se’n manca, un exemple de lenga.

Mes perqué continuar ? Lo hons d’aqueste libe qu’ei pro bon, mes ne v’ajudarà pas a apréner la gramatica gascona, ne’vs servirà pas tad arren ; e la forma qu’ei desastrosa, qu’ei un tipe de gascon qui non pòt aver qu’ua maishanta influéncia sus la manièra qui avetz de l’escríver.

Que voi créder qu’aquesta gramatica ei estada redigida a la corruda : ua frasa eishenja de sens com « tots los mots plens pòrtan un accent tonic » (p. 83) que permet d’ac pensar, parièr com « L’apartament qu’avè cinc pèças : duas crampas, ua sala de minjar e ua cosina » ( !) (p. 108). Qu’ei la sola rason per la quau e demandaram drin d’indulgéncia entà Maurici Romieu e Andreu Bianchi. D’aulhors, Maurici Romieu que vien d’aviar dens Reclams ua cronica de lingüistica qui ns’amuisha que n’a pas deishat de pensar a las questions de gramatica gascona. E en la légent, qu’avem comprés qu’èra de dòu har qu’avosse publicat aquesta gramatica a la corruda, shens un estudi prealable deus tèxtes e deus sons precedessors, e dens aquera forma de gascon.