Quan s'i deishè de parlar basco en Gasconha ? Ne pretendi pas ací respóner ad aquera question. Aqueste article qu'ei simplament ua reaccion a ua mapa qui estó publicada sus Facebook, e qui reproduseishi ací, segon la quau e s'i auré parlat basco en Bearn, en Lanas e en Hauta Bigòrra dinc au sègle XIau.

Dens los parlars d'Aspa e de Varetons, las consonantas oclusivas shordas intervocalicas deu latin - [k], [p], [t] - que's mantienen quan passan a [g], [b], [d] (sovent realizadas espirantas, d'aulhors) quasi pertot aulhors dens la Romània occidentau (França, Espanha, Portugau, Sardenha). Qu'ei un fèit conegut. Eh donc, lingüistas que i a – e pas deus mei incompetents, shens dobte – qu'an datat lo passatge de [k] a [g], de [p] a [b] e de [t] a [d]: que dataré de la fin deu sègle IVau.

Autament dit, se a Bedós, a Sarrança o a Lana e disen, per exemple, sapa (latin SAPA), au lòc que pertot aulhors e's ditz saba, que vòu díser que s'i parlava latin, en Aspa e en Varetons, dejà au sègle IVau. Autament, que diserén saba. Se s'i parlava latin au sègle IVau en Aspa e en Varetons, ei possible que s'i parlèsse basco au sègle XIau ? Lo basco, distint mes hèra pròche de l'aquitanic (que s'agiva probable de duas variantas de la medisha lenga) qu'estó portat per l'invasion vascona deu sègle VIau e qu'ei aquesta qui explica que s'i parle basco en Labord, en Baisha Navarra e en Sola. Mes en Bearn e en Lanas, e en especiau en Lanas ? Ne seré pas impossible, ce pensaràn daubuns: fin finala, se la diglossia francés-gascon e dura despuish quate sègles, la diglossia gascon-basco qu'auré podut durar au mensh autant.

Mes qui ditz aquò ne coneish pas la fòrça de la romanizacion, qui a comptar deu sègle IVau e s'emparè sus la cristianizacion (e vice-versa) entà har penetrar lo latin dens las campanhas mei estremadas. Que s'escad que coneishem lo prumèr avesque d'Auloron: qu'èra sent Grat, e que vivè au sègle Vau (https://fr.wikipedia.org/wiki/Grat_d%27Oloron). Se las vaths d'Aspa e de Varetons n'èran pas enqüèra cristianizadas ad aqueth moment, que'n devón viste estar, dab un avesque a las lors pòrtas, de la diocèsi deu quau e hasèn partida !

E l'aquitanic ? Se lo gau e s'estenhó enter lo sègle Vau e lo VIIau, segon las estimacions, que'n devó estar parièr de l'aquitanic. Lhèu l'arribada deus vascons -la sola causa qui'ns poderé perméter de pensar lo contari- e'u dé un navèth bohet, mes, totun, la lenga escriuta qu'èra lo latin, e la diglossia qu'èra a favor deu protogascon, qui demorava e èra vist com ua forma d'aqueth; n'èra pas de bèra pausa a favor deu basco.

Adara, perqué s'i parla basco au País Basco ? Quin s'i mantiengó ? Ne n'èi pas la responsa, mes que harèi un comparèr. Dens la hauta Edat Mejana, las poblacions deus dus costats deu baish Danubi qu'èran bilingües, eslau e latin tardiu; de l'un costat deu fluvi lo latin tardiu que trionfè, e que deviengó lo romanés; de l'aute costat, que ganhè la partida l'eslau, e que deviengó lo bulgar. Estranhament, lo romanés que trionfè, en partida, en un territòri (Valaquia, Moldavia) qui n'èra pas jamei estat roman (com lo basco en Gipuzkoa, en Biscaia e en Araba, regions qui n'èran pas bascas, ce sembla, quan los romans arribèn).

Mes rai. De saber perqué lo basco e s'ei mantiengut n'ei pas lo men problèma. Per venciva, que hè ariçar lo fanatisme de de qui n'i a qui gausan publicar mapas shens avançar lo mendre element de demonstracion e'ns vòlen har créder qu'au sègle XIau que s'i parlava basco a Pau, a Dacs e a Bedós.

Abans de perseguir sus las ideas de l’I.B.G., que volerí portar un element de mei au subjècte de la recuperacion de Roger Lapassada per aquera associacion.

Qu’èi dit quin Lapassada, en 1994 enqüèra, cinc ans abans de’ns deishar, afirmava, peu biaish d’un comunicat publicat per La République des Pyrénées, que n’avè pas deishat d’estar bearnés en aderint a l’Institut d’estudis occitans (I.E.O.). Qu’èi dit tanben que responè, per aqueth comunicat, a ua declaracion deu poèta Alèxis Arèta.

Òr, que m’an hèit passar, que i a quauques dias, ua batalèra (batalèra a la mòda de las qui publicava, que i a mei d’un sègle, lo « Carboèr d’Eisús », suu jornau paulin Le Patriote) parescuda sus l’Éclair, lo diari paulin de dreta, escriuta en ua grafia sembla-febusiana (com tot çò qui l’Éclair e publica en bearnés) e signada d’un Yan d’Escouteplouye. Ne i ei pas la data, suu tròç de jornau descopat sus aqueth numèro de l’Éclair, mes que’s pòt datar aproximativament per’mor de duas referéncias :

— De cap a la fin de l’article, que legi : « Aquestes electious qué soun mey amusantes qu’ue beterère » (Aquestas eleccions que son mei amusantas qu’ua veterèra) ; la batalèra qu’estó donc publicada en un periòde electorau ;

— que parla l’autor, suu mòde satiric, deus gipaètas barbuts ; qu’ei ua referéncia evidenta a la luta miada per Éric Petetin, en vath d’Aspa, contra lo tunèl deu Sompòrt, a comptar de 1992. Ua accion de las soas qu’estó explicitament reïvindicada au nom de la proteccion d’un gipaèta barbut.

A la prima de 1995, la França que votava en ua eleccion presidenciau qui devè ganhar Chirac. Aquesta batalèra que pòt donc estar datada de l’ivèrn 1994-1995.

E qué i legem ? Arren de hèra interessant, tà plan díser : n’ei pas lo Carboèr d’Eisús qui vòu ; e en essajant d’estar meishant, Yan d’Escouteplouye non sap qu’estar bèstia. Per exemple quan escriu : « lou yoen Arsène de Clignecu, qui a las idees abançades permou d’abé estudiat la psychologie en ta estar T.U.C. a la bile de Pau » (lo joen Arsèna de Clinhacuu, qui a las ideas avançadas per’mor d’aver estudiat la psicologia entà estar T.U.C. a la vila de Pau). E cau pensar l’autor n’avè pas eth mainatges au caumatge o dab un emplec en devath de la lor qualificacion ? Mes perqué trufà’s deus qui son dens aquera situacion ? E Clinhacuu qu’ei ua pica omofòba evidenta : l’omosexualitat deu maire de Pau de lavetz, André Labarrère, qu’èra coneguda de tots ; lo sosentenut qu’ei ací evident : aqueth joen qu’ei estat embauchat a la vila per’mor d’estar un amant deus de Labarrère…

Mes çò qui m’interèssa ací qu’ei qu’a un moment dat, que legem : « Mes sus aco Truquebolles n’ey pas estat d’accord, permou qu’ue pelère n’ey pas prou reboulutiounari. E qué s’ey hicat a canta un tros dé l’Enternationale traduside en Occita per Lapassade » (Mes sus aquò Trucabòlas [probable, ua auta pica omofòba] n’ei pas estat d’acòrd, per’mor qu’ua pelèra n’ei pas pro revolucionària. E que s’ei hicat a cantar un tròç de l’Enternacionala tradusida en occitan per Lapassada).

Açò que confirma donc qu’ad aqueth moment (fin de 1994 – començament de 1995), los bearnistas non consideravan briga a Lapassada com bearnés, o com bearnés e occitan. Tà plan díser, aquesta batalèra qu’ei, bessè, ua responsa au comunicat de Lapassada dont parlavi au començament de l’article : un comunicat de l’organizacion Anaram au Patac que seguiva la soa mesa au punt.

Ua fòto de la batalèra de Yan d’Escouteplouye que’s pòt véder ací : http://www.flickr.com/photos/87345142@N07/

Lo comentari de Fermin deu Barralh au men article precedent que m’a aperat l’atencion, qu’aurèi lhèu lo parat de ve’n parlar un aute còp.

Cars lectors de Dia per dia, qu’avetz podut véder que despuish quauques setmanas, n’escrivi pas sus aqueste blòg autant com abans ; qu’èi ua excusa : que m’i hèi d’ua auta manièra entà la lenga occitana, entau noste gascon, que son tribalhs qui seràn, qu’ac espèri, de compte har, mes ne’m dèishan pas pro de vagar entà en suberpés alimentar regularament lo men blòg. Mercés, per aquò, per la vòsta fidelitat.

Que parlan sovent despuish quauques annadas deu gasconisme: que’u poderem definir com un patriotisme lingüistic e culturau regionau centrat sus la Gasconha. Atau, que seré gasconista tota persona qui pensa que l’idiòma gascon a a estar parlat, escriut, ensenhat, promovut. Se los qui pensan atau e son gasconistas, que soi jo tanben gasconista.

Que i a totun un detalh qui’m dessepara deus qui’s reconeishen generaument gasconistas : entad eths, lo fèit occitan qu’ei generaument superflú, e mei qu’aquò estrangèr a l’istòria gascona e a l’identitat tradicionau de la Gasconha. Per exemple, entaus uns lo gascon qu’ei ua varianta de l’occitan, entaus autes qu’ei ua lenga distinta de l’occitan. En teoria, aquò non deveré pas estar hèra grèu : aqueth desacòrd non deveré pas empachar los aimadors deu gascon, quau que sia la lor posicion sus aquera question, de s’i har amassa entà la parladura de la tasca (e que vedetz en passant que formulas qui acontenten tot lo monde, que se n’i tròba adaisa, e fin finala, quina importància a se lo vòste dròlle apren “lo bearnés”, “lo gascon” o “l’occitan” a l’escòla, puishqu’ei totun ?).

Mes en practica, entad aqueths gasconistas, los patriòtas occitans ne son pas hrairs (quan serén hòraviats), mes enemics, e sovent los prumèrs – qué disi jo ? los sols – enemics, e lo combat “gasconista” d’aqueth monde n’ei pas un combat contra la (manca de) politica lingüistica de l’Estat, mes un combat contra l’occitanisme.

Aqueth “gasconisme” atau definit que se’n manca que sia monolitic ; que podem deléger dus gasconismes plan diferenciats. D’un costat, que i ei lo gasconisme a la mòda de l’Institut bearnés e gascon, dont ve vau parlar adara. Que i ei, d’un aute costat, lo gasconisme a la mòda deu lingüista e militant lanusquet Halip Lartiga ; aqueths dus gasconismes que pòrtan clarament, cadun, visions diferentas de çò qui ei lo gascon e la Gasconha. Que i ei, enfin, un gasconisme mei ancian, mei istoric dens la Renaishença occitana, lo de felibres de compte har com Miquèu de Camelat e Andreu Pic.

L’Institut bearnés e gascon (Enstitùt bearnés e gascoû) qu’ei ua associacion, vaduda en 2002 en responsa au projècte d’Institut occitan en Bearn ; qu’ei donc aparescut d’aviada en oposicion a l’occitanisme. Qu’ei interessanta la data de naishença : la pròsa de l’I.B.G. que ns’assabenta a continuar d’ua “invasion” occitana en Bearn (los occitanistas medishs – arrebatiats “occitans” – que son definits en oposicion aus bearnés, e se’us escotatz, que i auré duas etnias en Bearn, los bearnés, autoctònes, e los occitans, vienguts d’aulhors, mei que mei de Montpelhièr…). L’occitanisme qu’auré per prètzhèit d’impausar aus bearnés ua cultura estrangèra, la cultura occitana, en remplaçament de la lor pròpia cultura regionau. Perqué, tà qué, ce’m diseratz ? Per’mor que la tòca ultima deus “occitans” de Bearn e de tota la Gasconha que seré d’impausar ua grana Occitania autonòma (prumèr pas de cap tà l’independéncia), de Baiona a Niça, “teleguidada” de Montpelhièr enlà peu Partit occitan : atau qu’ac explicava Pierre Bidau, un deus capulats de l’I.B.G., dens ua tribuna libra publicada per La République des Pyrénées en deceme de 2008…

Quin se pòt arribar a un tau nivèu de paranòia ? Abans d’ahazardir ua responsa, que caleré conéisher lo caminament personau de tots e sengles los gavidaires de l’I.B.G., e no’m vaga guaire, e non m’interèssa guaire mei, de me n’informar. Ne m’interèsssan pas las personas, mes los escriuts – totun com volerí jo que’m jutgèssen per çò qui escrivi e non per çò qui’s ditz, o ne’s ditz pas, que soi. E que s’escad qu’èi podut arrecaptar quauques numèros deu bulletin de l’I.B.G., La létre de l’Institut Béarnais @ Gascon. Que i a un sarròt de comentaris a har sus aquera pròsa, e que m’i calerà mei d’un article.

N’ei pas, bessè, çò qui mei interessarà la màger part deus legedors de Dia per dia, mes que volerí prumèr, ací, respóner a l’I.B.G. com membre de l’associacion Escòla Gaston Febus – Reclams. Los gasconistas de l’I.B.G. qu’an quant de còps criticat la revista Reclams de uei lo dia per’mor qu’emplega la grafia classica per’mor que reconeish e assumeish la dimension occitana de la cultura gascona, e per’mor que publica tèxtes non-gascons. L’I.B.G. n’a pas, a çò qui sèi, jamei acusat los Reclams de uei lo dia de trahir los sons fondators Palai e Camelat ; l’acús qui hèn qu’ei diferent, que parlan d’ua mena de “putsch” deus “occitans”, davantejats per Jan Salas-Lostau, qui’s serén “apoderats” de la revista au començament de las annadas 1980. Òr, a l’epòca, l’equipa sortenta de l’Escole Gastoû-Febus, Denis Palu-Laboureu (capdau), Jausèp Tucat (secretari) e René Canton (dinerèr) ne’s vedèn pas mei vias de continuar lo lor tribalh e, per tant arrebohiècs qui estossen a la “navèra” grafia, que credón que podèn shens risc deishar la plaça a un joen professor, Jan Salas-Lostau, especialista de l’òbra de Camelat e occitanista.

Se ne convienè pas aquera evolucion aus qui uei lo dia e gavidan l’I.B.G., Alèxis Arèta, Justin Laban, Maurice Triep e los autes, qu’aurén eths tanben podut prepausà’s entà har anar l’Escòla ! O metem que no’s sian avisats – que poderén hornir tau excusa per non pas estar estats presents a l’epòca – deu “pustch” occitanista : qu’ei çò qui’us empachava, dens las annadas 80, de préner responsabilitats a l’Escole Gastoû-Febus, de i har vàler lo lor punt de vista ? N’èi pas jamei entenut a díser qu’avossen quan non seré qu’enviat un quite tèxte a la revista Reclams, e la vertat qu’ei que de l’Escole, deus Reclams, ne n’an pas jamei avut qué har, que se las institucions istoricas (l’associacion, la revista) deu Felibritge gascon avèn devut comptar sus eths, que harén topins dias a. « Eh donc, que s’arragen ! » ce’m diseratz. Òc : que s’arragen. Mes que lo hisson de Jann Lafita e los autes capulats de l’I.B.G. ne’ns viengan pas eishordir a prepaus de l’Escole dont mantienerén la grafia eths e deus felibres gascons deus quaus e serén los pietadós conservadors de l’eretatge !

D’autan mei que hèn un emplec aberrant de la grafia dita febusiana. Jann Lafita qu’escrivè un còp que la grafia classica qu’èra plan ua grafia de regents, puishque sols los ensenhaires occitanistas e la sabèn manejar de plan. E de balhar exemples… Com las contradiccions ne’u genan pas, que hasè lo gloriós a prepaus de la grafia febusiana, « inventada per un professor agregat » (Édouard Bourciez)[1]. Qué que’n sia, los qui escriven dens lo bulletin de l’I.B.G. non saben guaire manejar tanpòc la lor grafia. A l’azard, a la p. 3 deu n° 14 (abriu de 2008) : téms, prestàt, dap, ûe, peyre, bréque, aquét ; a la p. 9 : très (!), éy, leyt, serbèch, hé… En un aute n°, ne sèi pas mei quin, qu’explican que lo diccionari de Simin Palai ei la lor referéncia grafica ; e totun, Palai qu’avertiva : « L’accentuation abondante que nous employons n’est pas indispensable dans l’écriture courante mais ici elle évitera les erreurs phonétiques et fixera mieux le lecteur. » (p. X). Que’m vatz lhèu díser : qu’avetz hèit exprès de préner un numèro on i avè fautas. En realitat, de tots los bulletins de l’I.B.G. qui èi lejut, ne n’èi pas jamei trobat nat entau quau non s’i podosse har la medisha critica. A l’azard (que l’aví au dessús de la pièla), lo n° 11 de julhet de 2007 : cassourrâs, réys, toustém (p. 8), poden, yandarmes, plechs, bibe, u… (p. 7) Que’m vatz lhèu díser ; aquò rai, parlatz-nse de la lor ideologia ! Que responerèi, prumèr, que la lor pretension d’escríver la grafia febusiana contra l’Escòla Gaston-Febus de uei lo dia qui critican de hiu, e s’ameritava d’estar rebaishada ; mes sustot, sapiatz, monde, que soi dejà, ací, a parlar de l’ideologia, per’mor que la grafia (eths que disen l’escritura entà har créder que son au ras deu pòble contra los patriòtas occitans sapients e pedants), mei exactament lo refús de la grafia classica, qu’ei lo medoth de l’ostilitat de l’I.B.G. a l’idea occitana. Aqueth praube monde que son, a tot de bon, allergics a la grafia classica.

Adara, la rèsta de las ideas de l’I.B.G., e vau autan pòc que l’usatge qui hèn de la grafia ? D’aquò que’n parlaram en un aute article.

A CENT ANS DE LA NAISHENÇA DE ROGER LAPASSADA

Roger Lapassada qu’auré avut cent ans augan. N’i a pas quinze ans qui ns’a deishats (en 1999), e totun, que jògui qu’enter los qui s’i hèn entà la lenga e la cultura nostas, pòcs de joens an entenut a parlar d’eth, o coneishen d’eth mei que lo nom. Aquò que’s deu lhèu au fèit que a comptar de las annadas 90, dab l’atge, n’estó pas mei tostemps capdavant, que’s deu tanben a la manca de transmission de la memòria dens l’accion occitanista e patriotica (on son los libes, los essais, qui’s deverén assabentar suus noms e las hèitas deus qui s’i son hèits abans que nosautes ?), que’s deu bessè a la mesconeishença deus libes de Lapassada, au dia de uei pòc lejuts e pòc estudiats a maugrat d’un collòqui a Ortès en 1995 ; mes que’s deu tanben, qu’ac cau díser, a l’incuria de l’associacion fondada per Lapassada medish. Per Noste n’a pas jamei cercat de reeditar l’ensemble de la soa òbra en un format qui correspónia a las atentas deu legedor de uei lo dia, e Sonque un arríder amistós, lo prumèr recuelh de pròsas de Lapassada, dens lo vielh format de la colleccion A Tots de las annadas 70, n’ei pas un libe deus qui apèran l’uelh.

Sordeish qu’aquò, Per Noste que sembla d’aver trahit la memòria deu son fondator puishqu’en rómpent dab l’I.E.O., l’associacion ortesiana e hè la contracarra au sens de l’engatjament de Roger[1]. N’ei pas donc estonant se s’i hesteja pòc lo fondator a Per Noste : los qui hèn anar l’associacion que son acostumats a pensar que çò qui’s hasó abans que i estossen eths e compta pòc…

Roger Lapassada n’estó pas solament un deus prumèrs gascons, après Ismaèl Girard e a la medisha epòca que Bernat Manciet, a aderir a l’idea occitana representada au sortit de la darrèra guèrra per l’Institut d’Estudis Occitans, qu’estó tanben lo promotor de l’occitanisme en Gasconha. Lo gascon n’èra pas lo son idiòma mairau e, com ac explica dens los sons prumèrs talhucs de Sonque un arríder amistós, que’u descobrí quan los sons pair e mair e’u hidèn tà guardar a la soa mairbona, au vilatge d’Aussavièla, près de Lescar. Que disèn que d’aver podut parlar la lenga nosta quan èra presoèr en Alemanha, dab los autes gascons deu Stalag, que l’avè ajudat de suportar la soa captivitat, e qu’èra aquò qui l’avè amiat a decidir de l’aparar e de s’i har tad era. N’avoi pas jamei lo parat, o l’idea, de’u demandar s’èra vertat çò qui disèn ; en tot cas, qu’estó, au darrèr deu vòte de la lei Deixonne (1951) qui permetè l’ensenhament de las lengas de França, un deus prumèrs professors a ensenhar l’occitan en Bearn.

Lo son engatjament que l’amiè a entrar dens l’Escole Gastoû Febus e a seguir los estagis pedagogics organizats tot an, a tot long de las annadas cinquanta, per l’IEO. Que devó batlèu sentir en l’IEO ua manièra de concéber l’accion en favor de la lenga nosta e un balanç militant, qui convienèn miélher, lhèu, a las soas ganas de har avançar las causas ; e atau, en 1962, qu’essajava de fondar ua seccion de l’IEO dens lo departament deus Baishs Pirenèus (ne disèn pas, a l’epòca, “Pirenèus Atlantics”). Los temps, per aquò, n’èran pas enqüèra madurs, e que caló aténder dinc a 1967 entà que, dab Miquèu Grosclaude e un escabòt d’ortesians shens qui arren non seré estat possible, Lapassada e fondèsse Per Noste. Que v’asseguri qu’èra quauquarren de l’enténer a contar quin Simin Palai, a qui parlava deu son projècte, e l’avè demandat : “Perqué Per Noste ? Perqué non A noste ?”, e quin eth e disè que l’avè responut : “Eh donc, per’mor que per noste que marca un movement, un caminament.” Non s’i podè har miélher responsa.

L’associacion que vadè a un moment on l’occitanisme “faiçon IEO” èra sus conéisher ua aviada shens precedent dens tot lo país, e a las òras on èra de mòda lo “regionalisme”. Roger Lapassada, dab Miquèu Grosclaude e Gilabèrt Narioo qui s’anava lèu unir a l’associacion, que sabón estar capdavant dens l’accion (que cau léger lo conte Las dotze perletas – tostemps dens lo recuelh Sonque un arríder amistós – entà compréner quin tribalh de terrenh estó miat dens aqueras annadas peu valent escabòt de Per Noste) e ocupar lo terrenh de l’ensenhament e de la transmission dab las publicacions de Robèrt Darrigrand, Comment écrire le gascon (qui presentava peu prumèr còp las règlas de la grafia classica au public gascon), Grammaire abrégée du gascon, e sustot, lo requist manuau  Initiation au gascon.

N’ei pas exagerat de díser que a la sola excepcion de la hestejada de Siròs, tot çò de compte har qui s’ei hèit despuish trenta cinc ans en Gasconha en fèit de defensa e promocion de la lenga nosta (Calandreta, Ràdio País, La Civada, l’Ostau bearnés, l’Institut occitan d’Aquitània…) qu’ei gessit de la volontat e de l’accion de Roger Lapassada e de l’escabòt qui sabó amassar autorn d’aquera tòca. Que’us devem mei qui non saberí díser en quauques arrègas. Tanben, que devi díser dus mots a prepaus deus essais de recuperacion de l’òbra de Lapassada per Jann Lafita.

Dab la mauaunestetat qui l’ei costumèra, Jann Lafita qu’a pretendut que lo tròç de frasa Gascons, bascos, occitans d’ua novèla de las de Roger e provava que Roger ne considerava pas los gascons com occitans. Qu’ei absurde, per’mor que ne cau pas cercar la doctrina e la logica deu militant dens los escriuts literaris de Roger – e se tienen a l’i cercar, qué díser d’un aute passatge, dens Las dotze perletas, on nse ditz l’autor que l’Occitania a sus la mapa la forma d’un triangle estermiat per la Garona, la Mar Grana e la barralha deus Pirenèus ? Autant absurde que seré de’n dedusir que tad eth, la soa Occitania vertadèra èra la Gasconha ! En ua auta varianta de la soa “exegèsi” descabestrada, Jann Lafita qu’auré “descobèrt” que dens las darrèras annadas de la soa vita, Roger Lapassada qu’avè deishat d’estar occitanista. Qu’èi dejà responut ací, e que’m brombi tanben qu’en 1994, au poèta Alèxis Areta qui avè declarat que “Lapassada [qu’èra] estat bearnés abans d’estar occitan”, Roger, dens la République des Pyrénées que responè : “Je suis Béarnais et connu comme tel. Je n’ai pas changé de nationalité en adhérant à l’Institut d’Études Occitanes”. Que brombava quin Ismaèl Girard, un aute gascon deus valents, avè hèit abans qu’eth la medisha afranquida. La soa responsa a Alèxis Areta qu’èra shens nat dobte possible ua responsa bearnesa, gascona e occitana.

D’autes carronhassèrs, aulhors, qu’an pretendut que Manciet (qui estó pendent decennis capredactor de la revista Òc (!)) e’s sentiva gascon e briga occitan. Mes deishem aquera cocarralha desaunorà’s per tant de mauaunestetat e de propaganda mensongèra, e en aquesta annada 2012, legem, tornem léger Roger Lapassada, parlem aus joens qui ne l’an pas conegut de l’importància de la soa accion e deus sons escriuts.

Dens lo libe Gascogne, un pays, une identité, Jan Lafita, hant un maishant explic de tèxte a prepaus d'un poèma de Roger Lapassada , que's permetè d'afirmar qu'a la fin de la soa vita, aqueth poèta ne sentiva pas mei occitan e avè renonciat a la dimension occitana deu son combat ?

En horucant papèrs ger matin, qu'èi trebucat dus manuscrits qui'm balhè un còp qui l'anèi véder a casa soa, en 1995. Sus l'un d'aqueths, un poèma titolat "La Laudeta", abans de'u me balhar Roger que horní a l'estilo tinta: "Dat uei au men Eric Gonzalez (sic) en sovenir de tot çò qui avem hèit e en prefaci a tot çò qui haram enqüèra per la nosta lenga occitana", e lo son signet.

Que pensi qu'açò e parla mei clar e mei haut que totas las manipulacions bearnistas e gasconistas de la soa memòria.

"Ni l'agla, ni l'autor, ni lo celtic hasan
cridassèr, çò qui mei nos platz
a nosautes gascons qui èm òmis de patz,
òmis deu miei deu bòsc ompriu sobac deu caminaire,
qu'ei dens lo blat madur l'alauda adromideta,
l'alauda qui segueish au traslai lo parelh.

E poshquiam nos tanben
càder a tot doç d'un cèu de mauva
en tot sentir au còr aquera doçor d'auba
qui l'antic trobador
cantè dens los sons vèrs."

R. L.

Lo poèma de Roger Lapassada dab la soa dedicacion:

http://www.flickr.com/photos/53125427@N07/

Los bearnistas que disen aus qui'us vòlen escotar qu'"occitan" e seré un mot aparescut dens las
annadas 70.

Mes lo Tresaur de la Lenga Francesa Informatizat ne'us da pas dret:
"Étymol. et Hist. 1886 occitain (Mistral, s.v. oucitan); 1921
(Anglade, p.10). Empr., comme le prov. mod. occitan «id.» (1886,
Mistral: oucitan; 1899 Mount-Segur, no 9, Renaishenca Occitana ds Ann.
du Midi, t.66, p.238), au lat. diplomatique occitanus, att. dès 1302
dans l'expr. lingua occitana (ds Devic et Vaissete, Hist. gén. du
Languedoc, t.10, Preuves, col. 399, corresp. à lingua gallicana 1315
ds Ordonnances des rois de France, t.11, p.435, cf.l'oppos. gallicanae
occitanae villae dès 1317, ibid. t.1, p.754), latinisation de langue
d'oc*, peut-être p. anal. avec aquitanus, v. aquitain (v.B.Müller ds
Mél. Gamillscheg, p.338). Bbg. Quem. DDL t.24 (s.v. occitanophone)."

http://www.cnrtl.fr/lexicographie/occitan

L'emperaire roman Dioclecian (284-305) que miè tà tèrmi ua arremanejada de la mapa administrativa de l'Empèri.

D'ara enlà, l'Empèri que seré dividit en prefecturas deu pretòri, aquestas en diocèsis, e las diocèsis en províncias.

Qu'amassè las províncias deu sud de Gàllia dens la diocèsi de Viana:
http://fr.wikipedia.org/wiki/Dioc%C3%A8se_de_Vienne

La diocèsi de Viana qu'amassava las províncias de Novempopulania, Aquitània, Narbonesa, Vianesa e Aups Maritimes.Au nòrd, que i avè la diocèsi de las Gàllias.

Peu prumèr còp dens l'istòria qu'apareishè clarament l'idea que lo sud e lo nòrd de la Gàllia qu'èran entitats distintas. Aquera distincion que repausava probable sus critèris culturaus, economics e demografics.

4) Selon la norme adoptée par Simin Palay dans son Dictionnaire (1934) :

Quoan lou primtéms, en raube pingourlade,

A hèyt passa l’escousoù dous grans rets,

Lou cabiròu, per bouns e garimbéts,

Sauteriqueje au mieytàn de la prade.

Au bèt esguìt de l’aube ensafranade,

Prenén la fresque, au loung dous arribéts,

Miralhà-s ba dehéns l’aygue arjentade,

Puch sou tucòu hè cén arricouquéts.

Dous câs courréns cragn chic la clapitéje ;

Et se tién saub… més, entàn qui houleje,

L’arquebusè lou da lou cop mourtàu !

Atàu bibì sens tristésse ni miéye,

Quoan un bèt oélh m’ana ha, per embéje,

Au miéy dou co, bère plague leyàu !<