Michel Grosclaude, 70 clés pour la formation de l’occitan de Gascogne, Per Noste – La Civada, 2000.

Aqueste liberòt publicat en 2000, Miquèu Grosclaude que voló, ce’m sembla, qu’estosse ua òbra pedagogica, clara, qui expausèsse de faiçon comprenedera las règlas foneticas segon las quaus lo latin vulgar, o tardiu, parlat en Aquitània e’s transformè en quauques sègles entà formar lo gascon.

Jan Boset, dab l’ajuda d’un Th. Lalanne qui ne coneishi pas autament, qu’avè publicat en 1937 un liberòt titolat Du gascon au latin1qui avè lo medish prètzhèit. Aqueste libe qu’ei estarit dias a e qu’èra important que los estudiants e los amators e podossen dispausar d’un obratge suu subjècte.

Que devi díser prumèr que lo títol, dab aquera expression « occitan de Gascogne », ne m’agrada pas. Qu’èra de mòda que i a un detzenat d’annadas e la tòca qu’èra de s’amigalhar las tendéncias « gasconistas » qui començavan de’s har enténer mes n’avèn pas enqüèra completament copat los hius qui las religavan a l’occitanisme. Ailàs, Jan Lafita que’s trufè – dab rason – d’aquera expression en hant remarcar que Gascogne e designa ací l’ensemble de las regions on s’i parla gascon. Qu’ei mei logic de parlar, com Romieu e Bianchi, d’occitan gascon, o simplament de gascon per’mor que caleré estar de hèra maishanta fe (vertat que Lafita, maishanta fe que n’a) entà afirmar que l’abséncia de la referéncia occitana dens lo títol e constitueish ua presa de posicion « gasconista » !

Dab aqueste liberòt, qu’èm davant un cas especific puishque la referéncia occitana n’ei pas briga clara dens l’introduccion titolada « Brève histoire du gascon », qui ei la sola partida de l’obratge qui Grosclaude auré devut signar deu son nom. Que comença en dísent que « le gascon est une forme locale de l’occitan ». Mes lo mot locau ne convien pas briga entà un idiòma parlat tradicionaument deu Medòc a la Val d’Aran e de la Mar Grana dinc au quartièr Sent Çubran de Tolosa ! Se Grosclaude e volè evitar lo mot dialecte, qui sembla tostemps pejoratiu aus non-coneishedors, qu’auré au mensh podut parlar de « forme régionale », o metaforicament de « branche ». La formulacion « forme locale » qui sembla de denegar l’importància territoriau e la particularitat deu gascon au sen de l’occitan qu’ei totun viste contrabalançada per l’afirmacion que « en tant que forme locale de l’occitan, le gascon est une langue latine », mes aqueste còp, la balança qu’ei tròp cargada dens l’aute sens. Èra tan mauaisit d’escríver simplament : « Le gascon est issu du latin » ?

Au darrèr d’aqueras formulacions shens rigor, que començan explics dens los quaus l’autor e sacrifica l’exactitud scientifica a la volontat d’estar pedagogic : hòra d’un tèxte en nòta, hèra juste mes marginau entau subjècte2, e lo concèpte de « latinitat centrau », tanben marginau, qui n’èi pas trobat aulhors3, la rèsta n’ei pas, sus quauques paginas, qu’ua cordiòla d’aproximacions e d’errors.

Ua aproximacion entà començar. Quan Grosclaude e ditz de la lenga deus aquitans : « C’était en quelque sorte un proto-basque », que’s pòt considerar com exacte, mes aquò ne deveré pas perméter a l’autor d’escríver que « les Gascons seraient en définitive des Basques latinisés ». Lo pòble basco n’existiva pas abans la conquista romana ; los vascones que poblavan la Navarra actuau, e lo pòble basco que gessí bahida de l’egemonia politica qui aquesín suus pòbles vesins e parents dens la luta contra los visigòts. Que i a ua rason suplementària d’estar prudents e qu’ei aquesta : au País Basco, quauques extremistas que reïvindican ua « Vasconia » qui amasse Gasconha e Bascoat, e, a noste, òmis de capatge que hèn lor aqueth saunejadís barlòc e abandonan lo gascon entà’s hicar a apréner lo basco. Qu’ei completament absurde d’afirmar com ac hè l’autor que « le nombre de mots basques passés en gascon est assez limité » puishqu’en realitat e s’ageish de mots aquitans qui’s son conservats en gascon.

Grosclaude que parla apuish deu latin e que sembla que con•hónia latin classic e latin « vulgar » (popular) puishqu’escriu que la lenga importada en Aquitània peus legionaris e colons n’èra pas mei briga (« n’était plus du tout ») la lenga deu pòble de Roma e enqüèra mensh la lenga « des régions périphériques de l’Italie ». Se lo latin importat en Aquitània n’èra ni lo latin classic, ni lo latin popular, qu’ei çò qui èra, alavetz ? E se n’èra « pas du tout le latin que certains d’entre nous ont appris en classe »4, quin pòt l’autor au darrèr d’aquò explicà’ns tranquillament que lo mot gascon só e vien deu latin classic ?

Qu’avem donc un autor qui ne mestreja pas lo subjècte e n’a pas briga las ideas claras. Sus la medisha pagina, que legem dab consternacion : « dès les débuts de l’époque impériale, le peuple ne faisait déjà plus les déclinaisons ». Quin explicar alavetz que l’occitan ancian avosse dus cas, l’un qui continuava lo nominatiu deu latin e l’aute l’acusatiu ? Enfin, qualificar la preséncia de diminutius en latin tardiu (auricula, apicula, soliculus) de « habitude étrange » que balha l’impression desagradiva que l’autor e pren los legedors per escolans de sheisau, shens qu’aquò e ns’estauvie ua auta aproximacion : aqueths diminutius qu’èran emplegats, ce’ns ditz Grosclaude, a tot pip-pap (« à tout bout de champ »). Perqué non pas díser qu’aqueths diminutius afectavan mots bracs5? Que’ns podem demandar ací se s’ageish de las parts de l’autor de simplificacion excessiva o d’ignorància. E Grosclaude n’a pas pro estudiat lo subjècte com entà evitar l’error de supausar un etimon *soriculum entà sorelh6.

A la p. 9, l’autor que parla deus mots grècs passats en gascon peu latin. Que comença mau : ne vei pas çò que l’afirmacion « la parenté du grec et du latin a toujours été reconnue » e hè ací. Mes que lo grèc e lo latin e sian tots dus lengas indoeuropèas n’a pas arren a véder dab l’empront de mots grècs peu latin ! Grosclaude qu’afirma que lo grèc èra « l’une des composantes principales du latin », çò qui ne vòu pas díser arren, abans d’arribar a ns’explicar totun que « la culture grecque a fortement marqué les élites culturelles romaines », fèit qui ei solide la principau rason deus empronts au grèc deu latin. S’ei juste de díser que tots los mots gascons qui vienen deu grèc « nous sont parvenus véhiculés par la langue latine », ne cau pas per aquò, solide, véder empronts deu grèc dens mots latins quan ne s’ageish pas que de parentat indoeuropèa, e qu’ei totun l’error qui Grosclaude e comet en afirmant : « Le mot gascon vop (« renard ») provient du grecalôpêx (??????) par l’étape latine intermédiaire de vulpes » (!)7.

Au darrèr d’aquò, l’autor que’ns parla deus mots gallés e germanics en gascon e de l’abséncia de mots anglés (pp. 10 a 12). Ne i èi pas trobat errors o aproximacions, sia que ne n’i aja pas, sia que n’agi pas las coneishenças necessàrias entà las véder.

A la p. 13, Grosclaude qu’explica çò que son los mots populars e los mots sapients de faiçon clara, mes ne’s pòt pas pairar de cométer ua error en hant viéner apicultor deu latin vulgar apicula8. A la pagina seguenta, qu’explica d’ua faiçon clara quin hargar los mots sapients en gascon, mes qu’ei de dòu har de trobar ací tanben errors, quan Grosclaude opausa envits [sic, au plurau] (mot popular) e invitacion (mot sapient), o esplic [sic] (popular) e explicacion (sapient). *Esplic ne pòt pas estar un mot popular (se n’èra que seré *esplec), qu’ei un mot sapient qui cau escríver explic. Grosclaude qu’a credut que tot mot gascon qui n’a pas un equivalent exacte en francés ei un mot popular, n’a pas sabut compréner qu’a totas las epòcas lo gascon qu’a sabut hargar mots sapients shens passar peu francés, e qu’invitacion e explicacion e son francismes de remplaçar per envit9 e explic.

Au darrèr d’aquera introduccion, qui amuisha que lo subjècte n’èra pas a la pagèra de Grosclaude, que vienen las 70 claus, cadua que pertòca un fenomèn fonetic qui a afectat los mots latins qui lo gascon a conservat dirèctament (mots populars). Grosclaude n’apòrta pas gran causa per rapòrt a Boset, mes ne i avè pas gran causa de nau a díser suu subjècte. Ne serèi pas autant indulgent entau lexic etimologic deu gascon qui constitueish la darrèra partida deu libe. Aqueth lexic que l’establí Boset, que clavava lo son libe Du gascon au latin, e Grosclaude que’u recopia shens solament mentàver lo son nom ni lo títol deu son libe, hòra de quauques cas on, dab rason, n’ei pas d’acòrd dab eth. Shens dobte, l’apòrt de Grosclaude qu’ei tròp feble entà que l’abséncia de referéncia au libe de Boset ne sia pas pregonament mauaunèsta. Qu’ei inadmissible de s’acontentar de recopiar un libe dejà publicat en i hicant lo son nom e dens lo cas de Grosclaude, la mauaunestetat qu’ei apariada a l’incompeténcia. Au lòc d’aquesta escrocaria intellectuau (e i a mejan de l’aperar autament ?), vejatz meilèu, se’vs voletz assabentar suu subjècte, de trobar10 lo libe de Boset, puishque despuish Rohlfs e Boset ne i a pas avut nat estudis seriós suu gascon.