Le gascon, les mots et le système de Jean-Louis Massourre, dab un prefaci de Thomas Field, qu'ei un beròi libe, parescut a las edicions Honoré Champion, dont nse podem demandar tà qué serveish. Jan Loís Massorra qu'a lo dret de s'exprimir, se voletz; n'èm pas dens l'Union sovietica d'Estalin, quan las òbras literàrias e cinematograficas e devèn estar utilas tà construsir lo socialisme; per aquò, la situacion deu gascon qu'ei tan dramatica qu'aurem esperat ua òbra qui podosse aver ua aplicacion mei immediata dens los esfòrç qui hèm daubuns tà l'arreviscolar.

A la p. 362, Jan Loís Massorra qu'escriu que Jacques Allières èra "esmiraclat per l'esbarrisclada de fèits singulars" qui presenta la variacion diatopica (dens l'espaci) deu gascon. Massorra que sembla que sia tanben lo son cas. Per contra, n'ei pas lo men, donc que passarèi tot viste sus la màger part de 'queth libe. Tot comptat e rebatut, que i pòt aver monde, e que soi segur que n'i a, qui s'interèssen aus fèits de variacion hèra localizats, e dab Jan Loís Massorra, qui's serveish de las mapas de l'Atlas linguistique de Gascogne, que trobaràn de qué assadorar la lor passion. A bèths còps, l'autor qu'escriu causas estranhas, mes la màger part deu temps que sembla de s'apréner a fautas d'inatencion. Que'u podem saber grat de presentar ua temptativa d'explic de l'existéncia de l'enonciatiu, qui ei lhèu mei crededera que las quauques autas qui estón hèitas dinc adara. Qu'ei de dòu har las mapas de l'obratge que sian tròp petitas, e per tant pòc legiblas, mes lo qui volha profieitar completament de la lectura d'aqueth libe qu'ac poderà har en avent las mapas de l'ALG au costat (se las se pòt atraçar!).

Los qui tròban un interès en aqueth tipe d'estudis que trobaràn donc lo tribalh de Massorra frutèc. Çò qui volerí comentar ací qu'ei lo partit pres de l'autor. Jan Loís Massorra que's sent mei tanhent deus qui hèn deu gascon ua lenga distinta de l'occitan que deus autes. Aquò rai! Solament que'u podem totun arcastar de repréner lo concèpte de gradient de gasconitat, creat dens lo darrèr tòme de l'ALG per Xavièr Ravièr, qui pòt estar uei lo dia un concèpte dangerós dens la mesura qui introduseish "grads de puretat" qui pòden servir a totas las desviacions ideologicas (sustot quan s'aparia dab l'estudi de la genetica; d'auta part, qu'èm plan conscients que i a ua tendéncia clarament d'extrèma-dreta dens lo gasconisme, que sufeish de léger gasconha.com). Puish, e s'i parla, per exemple, de grads de catalanitat per rapòrt au lengadocian, o a l'aragonés? Ne'n soi pas segur. Que sembla que sia ua "especificitat" nosta.

Que podem atau medish har quauques criticas, qui, mei que Massorra, auràn tà objècte Alièras, de qui s'inspira mei d'un còp. Prumèr, qu'ei la volontat d'ac explicar tot o quasi en gascon en considerant lo basco de uei lo dia e non pas lo protobasco, dont la reconstruccion ei totun pro avançada. Per exemple, la teoria segon la quau lo vocalisme deu gascon negre e s'explicaré per ua influéncia aquitanica/protobasca ne parla pas en nat moment deu vocalisme deu protobasco! La forma de l'article pirenenc eth, era, qu'ei explicada tanben per l'influéncia deu basco on l'article e lo demonstratiu e pòden aver formas (quasi) identicas; lo problèma qu'ei que l'article n'existiva pas en protobasco e que la soa existéncia en basco actuau e s'explica per l'influéncia romanica! L'existéncia d'un enonciatiu com que qu'ei comparada a la de las particulas anterverbaus ba (en basco) e ya (en castelhan: ya lo sé). Ne tròban pas que çò qui cèrcan; lo problèma qu'ei que lo breton tanben emplega particulas davant lo vèrbe, segon lo tipe de frasas, en un sistèma qui hè mei pensar au gascon que çò deu basco o deu castelhan: que s'i a parlat d'un fenomèn d'"enonciatius atlantics".

Parlem ara deu capítol 7, on Jan Loís Massorra se pausa la question de l'aviéner deu gascon, tot en expausant los arguments de l'occitanisme e los deu gasconisme. Que l'autor explique que n'ei pas indiferent d'aperar lo noste idiòma occitan o gascon, qu'ac voi: qu'avem vist, que vedem enqüèra sovent monde qui s'emparan suu discors deu "gascon, dialècte occitan", entà prepausar d'eliminar quauques uas de las soas particularitats, com l'enonciatiu, o decretar que tau mot o tau forma, qui existeish en gascon mes ei hèra minoritària, e s'a a emplegar exclusivament per la sola rason qu'ei identica a la forma lengadociana! Totasvetz, Jan Loís Massorra que desbromba de díser que la màger partida de nosautes, tot en admetent l'occitanitat deu gascon, e refusam aqueth ordi de farlabicas; puish, los felibres de l'Escòla Gaston Febus que l'admetèn, l'unitat de la lenga d'Òc, e ne digón pas jamei que calosse lo gascon que passèsse devath las horcas caudinas lengadocianas(1)! Qu'ei d'auta part de mau acceptar que l'autor e semble defénder la "grafia modèrna" (léger: la grafia pòstfebusiana de l'IBG) quan a utilizat dens las prumèras tres cents paginas deu libe ua grafia inspirada de la grafia classica entà transcríver los sons exemples. Jan Loís Massorra, digam-ac plan e clar, qu'ei injuste dab l'occitanisme: eth qui sembla de voler sincèrament que la gascon aja un aviéner que poderé au mensh reconéisher que son los occitanistas, dab tots los lors defauts, qui hèn lo navanta per cent deus esfòrç entà que n'aja un. Quan arcasta aus occitanistas de non pas aver pro de competéncia lingüistica, qu'ignòra deliberadament que i a locutors natius dens l'occitanisme, ja que ne sian pas la majoritat, e que d'auta part lo site gasconha.com ei en francés au 90 % e que las reünions de l'IBG e's hèn en francés. Tant i a que los topics negatius sus l'occitanisme, l'autor que'us repren au son compte shens préner perspectiva, e qu'ei de mau devèrser.

Dab totas aqueras resèrvas, que'ns devem regaudir totun qu'un òmi saberut, competent, entenut en gascon (lo de Varètja qu'ei la soa lenga mairau) e s'avièsse en ua òbra destinada a har conéisher miélher lo noste idiòma: que podem har un pic au cremalh! Que son tan reales los libes seriós suu gascon que nat n'ei de tròp. E continue l'autor a estudiar la lenga de Simin Palay e a la har conéisher!

(1) Qu'ei de mau adméter que critique globaument "lo renaishentisme", e en especiau Ronjat (!).