Délia Romanès, ua cantaira gessida deu gran circ manosh Bouglione

https://youtu.be/KexfMFT5Lbw

Aquestes dias, quauques familhasmanoshas que s'an installat las caravanas suu campus de l'universitat de Pau. Que demori près de l'universitat, mes n'èi pas guaire lo parat de passar davant, e com ne legi pas sovent la premsa locau, n'ac aurí pas  sabut se ua hemna deu quartièr ne m'ac avè pas dit.

Qu'ei ua hemna meilèu charmanta, au mensh que la ne tròbi e que hè de longas prosejadas dab era. Ne l'èi pas jamei sospieitada de racisme, e ne crei pas briga que'n sia... autament. Per exemple, un dia que parlàvam era e jo dab ua musulmana velada, e la conversacion qu'èra corau. Qu'ei meilèu, aquera hemna, de las qui ne s'ocupan pas de çò qui hèn los autes, n'ei pas de las qui critican lo monde adarron, tà tot dise'c qu'ei quauqu'un de “plan” segon los mens critèris...

Mes l'aute dia, que la ve tròbi sus la carrèra e d'aviada, e ja que non m'avossi pas avut lo parat de parlar hèra dab era aquestes torns, que se ve'm hica a parlar d'aqueths bohèmis installats suu campus, e las autoritats que'us i an a deishar per'mor que i a ua lei tad eths (n'ei pas exactament aquò), e qu'an l'aiga a gratis (que m'estonaré), e que'n profieitan entà's lavar las autos e las caravanas, e qu'an autos de las bèras, e l'Estat que'us paga ua caravana tot an (que paga las caravanas l'Estat, aquò qu'ei vertat, mes ne'us ne paga pas ua tot ans ! Qu'ei absurde).

Ne s'a pas solament pensat, aquera hemna, que i a bohèmis rics, que las diferéncias sociaus existeishen dens los bohèmis tanben ? Que crei que n'avè pas solament comprés que's deu agir de bohèmis evangelics en pelegrinatge, com n'i a tot estiu. Que l'ac digoi. Que'u digoi tanben que la lei obligava las comunas a obrir airaus d'arcuelh ditas “de gran passatge” (se'm brombi plan) entad aqueths bohèmis, e que se ne n'i avè pas nada a Pau, qu'èra en infraccion la comuna mei qu'aqueths bohèmis.

Que'm semblè que se'n trufava beròi. D'aulhors, que'm precisè que “sabè qu'èran estats victimas pendent la guèrra”, mes l'argument ne'u semblava pas valide per'mor que n'èran pas los sols. Que digoi que n'èran estats shens que pendent la guèrra, e que dejà Loís XIV enviava los bohèmis tà las galèras. Arren n'i hasó: de tan montada qui èra contra eth, ne m'entenó pas.

Aquera hemna, francament -qu'insisteishi- ne crei pas que sia briga racista autament, mes en aquera escadença, entaus bohèmis que s'amuishè racista.

Que sèi despuish hèra que lo racisme entaus tsigans ei permetut. Que i son los racistas, los qui'n son a tot moment, qui disen causas suus tsigans de las qui ne's permeterén pas de díser contra d'autas minoritats (e que va, a bèths còps, dinc aus “horns crematòris”... Si si, qu'ac èi avut entenut); e que i son los qui ne son pas racistas autament, mes qui'n pòden estar taus bohèmis.

Lo racisme antitsigan qu'ei considerat com normau, n'ei pas mau vist, e autanplan la premsa, los mèdias en generau, que l'amuishan a còps.

Qu'entenoi ger a la ràdio qu'un senator e vòu suprimir lo carnet de circulacion qui los bohèmis nomades e son obligats d'aver e de har visar regularament, e que desira qu'ua caravana e sia considerada, au punt de vista legau, com un domicili. Aqueth senator que deu estar hèra vielh, en tot cas per ua rason o auta ne deu pas envisatjar de's tornar presentar tà las eleccions territoriaus venideras...

El País qu'ei un jornau d'esquèrra, mes que pòden estar d'esquèrra e non pas aver comprés enqüèra que refusar lo racisme, qu'ei refusà'u dens tots los cas, e que non i a nada excepcion, "quan serén" los tsiganes.

Dens la soa edicion de uei, dens las paginas "cultura", que trobam açò: "¿Por qué Camarón graba con tanto reverb? Demasiado lejano. En España la reverb es como el traje para un gitano, elegante pero lejano" [Perqué Camarón enregistra dab tant de reverberacion ? Qu'ei tròp luenhèc. En Espanha la reverberacion qu'ei com lo costume entà un bohèmi, elegant mes luenhèc]

Que parla un cèrt Kiko Veneno, qui ei un musician conegut acerà, a çò qui sembla. Aqueths mots ne son pas deu jornalista. Solament, se Kiko Veneno avè tiengut prepaus semblables a prepaus deus judius, metem, n'aurén pas jamei passat dens El País.

Açò qu'amuisha, que crei, qu'a maugrat de las professions de fe antiracistas deus democratas (deus d'esquèrra mei que deus de dreta, qu'ac cau díser), ua comunitat n'obtien pas lo respècte tant qui n'a pas hèit enténer, hòrta, la soa votz au subjècte deu racisme de qui ei victima. En d'autes tèrmis, los "antiracistas" non renóncian pas a posicions racistas au nom de "granas valors", mes per'mor d'aver subit ua pression.

La citacion de Kiko Veneno qu'ei sus aquesta pagina: http://cultura.elpais.com/cultura/2012/05/21/actualidad/1337628561_918245.html

Ne i a pas nat nom entà designar l'ensemble deus tsigans qui hasca consensus.

En Occitania, que'us apèran tradicionaument bomians (Provença), caracos (Lengadòc, Provença), bomians, barraquiers o raodís (en Lemosin), e en Gasconha bohèmis e locaument hitanos.

Mei recentament, los diccionaris occitans qu'an integrat lo mot gitan, còps que i a devath la fòrma gitano (qu'ei la fòrma catalana).

Aqueste mot (com l'esp. gitano, lo fr. gitan o l'ang. gipsy) que's refereish a Egipte. En efèit, en arribant en Euròpa occidentau au XIVau sègle, los tsigans, au monde qui'us demandavan d'on vienèn, que digón contaralhas com que vienèn d'Egipte. Qu'ei faus : l'origina deus tsigans n'a pas arren a véder dab aqueth país, peu quau n'an pas jamei transitat. Que digossen eths aquò qu'ei un exemple deu secret qui los tsigans e sòlen entertiéner sus eths e las lors costumas e tradicions. Qu'èra tanben ua estrategia entà embelinar lo monde deus país dens los quaus arribavan.

Los mots bohèmis/bomians, que's refereishen au fèit que los tsigans qui arribèn en França e presentavan un sauvconduit deu rei de Bohèmia (ua de las grans regions de la Republica chèca).

La denominacion tsigans que'ns vien de l'Euròpa centrau e balcanica(grèc᾽Αθίγγανος, "intocable"), mes acerà, aqueth mot qu'a ua connotacion pejorativa e los tsigans d'aqueths país que s'apèran eths medishs ròms ("òmis"). Qu'ei lo nom balhat oficiaument ad aqueras minoritats peus poders politics.

En França, que s'i parla despuish quauques detzenats d'annadas de viatjadors (fr. gens du voyage, breton tud-beaj...). Qu'ei ua invencion deu poder politic qui a per tòca de negar lo caractèr de minoritat nacionau deu pòble tsigan de França, per'mor que la Republica francesa ne reconeish pas nada minoritat nacionau suu son sòu. Mes que correspond a un mòde de vita qui n'ei pas lo de tots los tsigans (hères que son sedentaris despuish generacions) e qui ei partatjat per quauques non tsigans, los heraires (o corrius, marrandèrs...).

Airaus d’arcuelh entà viatjadors sacamandejats près de Tolosa

(AFP) – 11 d’agost 2010 

TOLOSA — Airaus d’arcuelh que son estats sacamandejats, tres vegadas, per individús desconeguts dens la periferia de Tolosa dens las tres darrèras setmanas, segon qu’an informat dimèrcs las comunas concernidas.

L'airau d'Aucamvila qu’estó, a çò qui sembla, atacat dens la nueit de dimenge a diluns, ç’a indicat lo prumèr adjunt de la comuna, Guy Montagner, e lo de Sant Alban que patí duas atacas dens los dias precedents, segon lo maire, Raymond Stramare. 

Ua inscripcion ostila aus viatjadors qu’ei estada descobèrta a Aucamvila, ç’a dit lo parquet a l’AFP. En despieit d’aquò, « que’s pòt har suposicions de tota traca » tà çò qui ei de las motivacions de l’autor o deus autors, « de l’acte mei bèstia au gèste intencionaument dirigit contra los viatjadors, o l’acte de quites viatjadors » per’mor qu’enlòra l’airau èra barrat, ç’a dit lo parquet.

En plen debat politic passionat au subjècte deus viatjadors, las municipalitats e las autoritats que’s son estadas de’s prononciar sus las motivacions en se retrégent dens l’enquista qui ei en trin de’s miar, davantejada peu parquet.

En tot cas, a Aucamvila com a Sant Alban, localitats de quauques milèrs d’abitants, los domaus que son « de pes », segon l’expression deu maire adjunt d’Aucamvila : lavabos, robinets e comptadors copats, pòrtas sortidas de las portaladas e frinèstas tiradas deus encastres dens los diferents blòcs installats suus airaus.

« Que n’i a peu mei petit cap entà 5000 a 6000 euros », ç’a dit M. Stramare.

Los desconeguts que mauhasón quan los airaus (ueit emplaçaments de caravana a Aucamvila, sheis a Sant Alban), hicats a disposicion deus viatjadors, e son estats barrats entà l’entertien au quau e son tiengudas las comunas. Durant aqueths periòdes d'entertien d'un mes, los viatjadors, qui viven aquiu quasiment a l’annada, que deven quitar lo lòc.

Que sembla qu’aquera barradura aja pausat problèma. A Aucamvila, los ocupants costumèrs deu lòc que’s son installats sus un terrenh drin enlà, illegaument. L’ahar qu’ei estat complicat per l’agraniment deu grop, devut a las amassadas de familha e aus pelegrinatges qui ua partida deus viatjadors e hèn tot estiu.

Lo maire de Sant-Alban n'a pas excludit un ligam enter la barradura deus airaus, l’amassada dens lo sector de quauques detzenats de caravanas e los domaus perpetrats.

A la prefectura, la secretària generau Françoise Souliman que s’i hè a trobar un terrenh on los viatjadors e’s poscan installar legaument.

Qu’a per aquò deplorat que las municipalitats ajan causit l’estiu entà barrar los airaus quan la Hauta Garona « n’ei pas particularament en avança dens la conformitat a la lei Besson (sus l’arcuelh deus viatjadors... e sustot qu’ei hèra endarrerida tà çò qui ei deus airaus de gran passatge. Que n’i deuré aver cinc e ne n’i a pas nat ».

Dens un contèxte politic tenut per’mor de l’anóncia peu govèrn de mesuras estrictas contra los camps illegaus de viatjadors e los acús de suberdita securitària de las parts de l’oposicion, Na Souliman qu’a invitat a demorar « rasonables » e a « s’i har entà despassionar aqueste ahar qui ei cèrtas de hèra de dòu har, mes entau quau ne’s pòt pas estigmatizar ad arrés. »

------

Comentari : los passatges qui èi hicat en gras qu’amuishan que las autoritats e refusan de condemnar lo racisme anti-tsigan.